ARAÇ BİLGİSİ

MOTORLARIN SINIFLANDIRILMASI

• Motor: Yakıttan elde ettiği ısı enerjisini mekanik enerjiye çeviren makinelere motor denir.
• Soğutma sistemine göre motorlar:
• Su soğutmalı
• Hava soğutmalı
• Yanma sistemine göre
• İçten yanmalı
• Dıştan yanmalı
• Araçlardaki motorlar içten yanmalıdır.
• Zamanlarına göre;
• İki zamanlı
• Dört zamanlı

MOTORUN ÇALIŞMA SİSTEMLERİ VE GÖREVLERİ
ATEŞLEME SİSTEMİ
• Benzinli motorlarda sıkıştırılmış olan 1/15 oranında yakıt ve havanın yanmasını sağlayan sistemdir.
• Parçaları:
• Akümülatör (batarya) : Elektrik enerjisini kimyasal enerji halinde depo eder. Elektrikli alıcılar çalıştığında, kimyasal enerjiyi tekrar elektrik enerjisine çevirir. Motorun çalışmadığı zamanlarda ışık ve özel alıcıları çalıştırır.
• Akü kutup başları akünün üzerinde kurşundan yapılmış pozitif (+) ve negatif (-) kutup başları vardır. Pozitif (+) kutup başı daha kalın ve hafif kahverengimsi renktedir.
• Kontak Anahtarı: Ateşleme ve marş devresine elektrik akımı göndererek motorun çalışmasını sağlar. Araç çalışır durumdayken kontak anahtarı çevrildiğinde ateşleme ve marş sistemine giden akımı keser motor stop eder.
• Endüksiyon Bobini: Akümülatörün 6 ila 12 voltluk akımını 15 ila 25 bin volta yükseltir.
• Distribütör: Ateşleme sırasına göre bujilere yüksek voltajı dağıtır. İçerisinde; platin, tevzi makarası ve meksefe (kondansatör) bulunur.
• Tevzi Makarası: Yüksek voltajın ateşleme sırasına göre bujilere dağıtılmasını sağlar.
• Meksefe (kondansatör) : Platinler açılıp kapandığında geçici olarak elektrik akımını depo ederek platinlerin meme yapmasını önler.
• Bujiler: Sıkıştırılmış hava – yakıt karışımını ateşler.
• Marşa basıldığında aküden gelen 12 voltluk akım platinde devresini tamamlar. Platinin açılmasıyla endüksiyon bobininde yüksek gerilim (15-25000 volt) oluşur. Yüksek gerilim bobin kulesindeki kablodan distribütöre gelir. Tevzi makarasının yardımıyla ateşleme sırasına göre bujilere gönderilir. Böylece silindir içerindeki benzin ve hava karışımı ateşlenir.
•
Akünün Özellikleri
• Elektrolit seviyesi plakaların 1 cm üzerinde olmalıdır.
• Elektrolit seviyesi düşerse saf su ilave edilir
• İki kutup başına metal parça değerse kısa devre olur. Akü patlar
• Kışın akümülatörün donmaması için tam şarj edilir.
• Artı kutup kalın, eksi kutup başı incedir.
• Akü bağlanırken önce pozitif (+), sonra negatif (-) ucu takılır. Sökülürken bu işlemin tam tersi yapılır.
Motoru çalışmazken kontak anahtarının ateşleme durumunda açık bırakılması durumunda; endüksiyon bobini, platin yanar.
BENZİNLİ MOTORLARIN YAKIT SİSTEMİ
• Yakıt Deposu: İçerisinde şamandıra ( yakıt seviyesini ayarlayan eleman)bulunur, yakıta depolu eder.
• Yakıt boru ve hortumları: Yakıtın depodan karbüratöre iletilmesini sağlar.
• Yakıt Pompası (yakıt otomatiği) : Yakıtı depodan emerek, karbüratöre pompalayarak gönderir. Hareketini kam (eksantrik) milinden alır.
• Yakıt Göstergesi: Depodaki yakıt miktarını gösterir. Motor çalışırken yakıt göstergesi yanıyorsa araç daha 30-40km yol alabilir.
• Karbüratör: Hava ile benzini 1/15 oranında karıştıran elemanlardır. Motor ısınınca stop ediyorsa karbüratör ayarına bakılır.
• Kapış Devresi: Gaz pedalına ani basıldığında devreye girer.
Yüksek hız devresi: Devamlı yüksek hızla seyrederken ekonomi için kullanılan devredir.
Rölanti Devresi: Ayak gaz pedalından çekildiğinde motorun çalıştığı devredir. Rölanti devresi düşük ise motor stop eder. Yüksek ise motor fazla yakıt sarf eder. Egzozdan siyah duman çıkar. Yakıt sisteminde rölanti ayarı yapılır.
– Egzozdan fazla ses geliyorsa, egzoz borusu ve susturucu delik veya patlaktır.
Hava filtresi: Karbüratöre giden havayı toz ve pisliklerden temizler. Hava filtresi tıkalı olursa, motor fazla yakıt sarf eder, motor gücü azalır.
Emme Manifoldu: Yakıt karışımını karbüratörden emme supaplarına aktaran kısımdır. Egzoz Manifoldu egzoz gazlarını yanma odalarından egzoz borusuna aktarma işini görür.
DİZEL MOTORLARDA YAKIT SİSTEMİ
Görevi: Depodan yakıtı alarak silindirle sıkıştırılmış havanın üzerine püskürtmek.
• Parçaları:
• Yakıt Deposu: Yakıtı depo etmek için kullanılan metal kaptır.
• Besleme Pompası (mazot otomatiği) : Depodan emmiş olduğu motorini düşük basınçla filtreden geçirerek enjeksiyon pompasının beslenmesini sağlar.
• Enjeksiyon (Mazot pompası) : Gelen yakıtı yüksek basınçla enjektörlere gönderir.
• Alçak- Yüksek Basınç Boruları: Enjeksiyon pompası ile enjektörler arasında iletişimi sağlar.
• Enjektörler: Mazot pompasından gelen yüksek basınçlı motorini sıkıştırma zamanı sonunda, yanma odasında sıkıştırılmış havanın üzerine püskürtürler.
• Isıtma (kızdırma) Bujileri: Dizel motorların soğuk havalarda daha kolay çalışmasını sağlarlar. Marşa basmadan önce kızdırma bujisi sönmelidir.

MARŞ SİSTEMİ
• Görevi: Motorun çalışması için ilk hareketi sağlar.
• Parçaları: Akümülatör, kontak anahtarı, marş motoru ve marş selonaidi.
• Sistemin Çalışması: Kontak anahtarı çevrildiğinde, marş motorunun dişlisi ileriye fırlar volanı çevirir. Pistonlar silindirler içinde hareket ederek dört zamanı oluşturur. Kontak normal duruma gelir.
•
• Bakımı ve Basit Arızaları:
• Marş basma süresi 10-15 saniyedir. Motor çalışmazsa en az 30 saniye beklenmeli sonra marş yapılmalıdır. 10-15 saniyeden fazla marş yapılırsa akü boşalır..
• Çalışan motorda marş yapılırsa marş motoru, marş dişlisi veya volan dişlileri zarar görür.
• Marş Basmıyorsa Sebepleri:
• Akümülatör boşalmıştır.
• Kutup başları gevşektir
• Kutup başları oksitlenmiştir
• Motor şase bağlantısı gevşemiştir
• Marş motoru arızalıdır.
•
YAĞLAMA SİSTEMİ
• Görevi: Birbiri üzerinde çalışan yüzeylerin arasında veya üzerinde dolaşarak direkt temaslarını önlemek, hareketin akışını kolaylaştırmak, çalışan yüzeyleri temizlemek, soğutmak ve dolayısıyla çalışan parçaların ömürlerini uzatmaktır.
• Parçaları:
• Karter: motor yağına depoluk eder, motorun altını dış etkilerden korur.
• Yağ Pompası: Hareketini kam (eksantrik) milinden alır. Yağ basınçlı olarak hareketli parçaların üzerine gönderir.
• Yağ filtresi: Motor yağını süzerek, toz, pislik ve artıkların yağlama sistemine karışmasını önler.
• Yağ Çubuğu: Karterdeki yağın seviyesini ölçmeye yarar.
• Yağ Basınç Göstergesi: Pompanın gönderdiği yağın basıncını gösterir. Göstergedeki basıncın düşmesi veya hiç gözükmemesi, motor parçalarının yetersiz veya hiç yağlanmadığı anlamına gelir. Bu durumda motor hemen durdurulur.
• Yağ Müşürü: Yağ seviyesini ölçüp yağ göstergesine sinyal gönderen duyargadır.
• Sistemin Çalışması: Motor çalışırken yağ pompası karterden aldığı yağı krank mili yataklarına, kol yataklarına, eksantrik kam mili yataklarına, sübap sistemine ve sürtünen tüm parçalara gönderir. Görevini tamamlayan yağ tekrar kartere döner. Yağ filtrelerden geçerek sürekli temizlenir.
• Motor Yağı Yakmasının Sebepleri: Yağ eksikse yağlama tam olmaz, motor eksik yağ ile çalışır. Yağ fazla ise motor yağ yakmaya başlar. Yağ segmanlarının, silindirlerin sübap yuvalarının aşınması sonucu motor yağ yakar.
• Yağ yakan motorun egzoz dumanı mavi çıkar.
• Motor çalışırken yağ lambası yanıyorsa, karterde yağ kalmamış veya eksilmiştir. Yağ filtresi tıkanmıştır. Yağ müşürü kablosu yerinden çıkmış veya kısa devre olmuştur.

SOĞUTMA SİSTEMİ
• Görevi: Motorun verimli çalışabileceği ısı ortamını sağlar.
• Parçaları:
• Radyatör: Soğutma suyuna depoluk eder. Motordan gelen sıcak suyu soğutur.
• Vantilatör: Radyatördeki ısınmış olan suyu soğutur.
• Su pompası (devirdaim) : Radyatördeki suyu basınçlı olarak su kanallarına pompalar.
• Vantilatör kayışı: Krank kasnağından aldığı hareketi şarj dinamosu, su pompası ve vantilatöre ileten kayıştır.
• Termostat: Motor soğutma suyunun sıcaklığını, çalışma sıcaklığında sabit tutar. Silindir kapağı çıkışında bulunur.
• Isı (hararet) göstergesi: Sistemdeki soğutma suyunun ısısını gösterir.
• Radyatör Hortumları: Radyatörle motor arasındaki su irtibatını sağlar.
• Takviye (ilave) Su kabı: Diğer adı su taşırma kabıdır. Motor fazla suyunu bu kaba verir, azaldığında da otomatik olarak bu kaptan suyunu alır. Su seviyesi kaptaki işaretli yerde olmalıdır.
• Hava soğutmalı motoru, su soğutmalı motordan ayıran özellik radyatör ve su pompasının olmamasıdır.
• Vantilatör kayışı kopmuşsa, hemen şarj lambası yanar. Hararet aniden yükselmeye başlar.
• Vantilatör kayış gerginliği 1-1,5 cm civarında olmalıdır.
• Hararet yapan motorun radyatör kapağı iki kademede, önce havası alınarak açılır. Araç hemen stop edilmez, rölantide çalıştırılır. Radyatöre ılık su, temiz su yavaş yavaş konulur.
• Kışın radyatördeki suyun donmaması için antifriz konulur.
Motorun Hararet Yapmasının Sebepleri: Radyatör kapağı bozuk olursa, petekler tıkalı ise, radyatörde su azalmışsa, vantilatör kayışı gevşek veya kopuksa, motor yağı azalmışsa, su kanallarının tıkalı olması, kireçlenme varsa, uygun vites ve hızla gidilmezse, otomatik fan arızalı ise, termostat arızalı ise, radyatör petekleri tıkalı ise, hortumlarda su kaçağı varsa, radyatör delinmişse, silindir kapak contası su kaçırıyorsa motor hararet yapar.
Soğutma Sisteminde su azalıyorsa: Radyatör deliktir., silindir kapak contası arızalıdır, radyatör kapağı bozuktur. Radyatör hortumları delik, kelepçeleri arızalıdır, kalorifer hortumları deliktir. Termostat arızalıdır.
Fan Motorunun Çalışmamasının nedenleri:
• Fan motorunun sigortası atmıştır.
• Fan müşürü bağlantılarında kopukluk, gevşeme, oksitlenme vardır.
• Fan müşürü arızalıdır.
• Fan motoru arızalıdır.

ŞARJ SİSTEMİ
• Görevi: Motor çalışmaya başladığı andan itibaren aracın elektrik ihtiyacını karşılar ve aküyü şarj eder.
• Parçaları:
• Alternatör (Şarj Dinamosu): Mekanik Enerjiyi Elektrik enerjisine çevirir. Aküyü şarj eder. Alıcılara gerekli akımı sağlar.
• Regülatör (Konjektör) : Alternatörden çıkan akım ve voltajı ayarlayıp tesisata gönderir.
• Şarj Göstergesi: Şarj sistemi ile ilgili arızaları ve sistemin düzgün çalışıp çalışmadığını kontrol eder.
• Kontak Anahtarı: Elektrik devresini açıp kapatarak aracın çalışmasını ve stop etmesini sağlar.
• Vantilatör Kayışı: Krank kasnağından aldığı hareketi su pompası, alternatör ve kompresör gibi sistemlere ileterek, bu sistemlerin çalışmasını sağlar.
• Akümülatör: Elektrik enerjisini kimyasal enerji olarak depo ederek devrelerine elektrikli alıcılar bağlandığı zaman bu kimyasal enerjiyi tekrar elektrik enerjisine çeviren araçlardır.
• Sistemin Çalışması: Alternatör motordan aldığı hareket ile elektrik enerjisi üreterek konjektöre gönderir. Bu da elektriğin voltajını ayarlayarak aracın elektrikle çalışan parçalarına elektriği iletir.
• Motor çalıştığı sürece şarj ikaz lambası yanıyorsa; vantilatör kayışı kopmuş veya gevşektir ya da alternatör kablo bağlantıları gevşektir veya alternatör kömürü aşınmış olabilir.
• Vantilatör kayışının koptuğu ilk önce şarj göstergesinden anlaşılır.
• Vantilatör kayışı çok sıkı ise alternatör, su pompası ve kompresör yatak burçlarında aşınmalar meydana gelir.
• Regülatör (konjektör) arızalı ise akünün suyu eksilir. Ampuller sıkça patlar.
• Alternatörlü bir araçta elektrik kaynağı yapılacaksa, akünün kutup başları çıkartılır.

AKTARMA ORGANLARI
• Motor gücünün tekerleklere aktarılmasını sağlayan ve çekici tekerleklerle motor arasında bulunan bütün parçaların tümüne denir.
• Kavrama (debriyaj sistemi)
• Motorun hareketini vites kutusuna iletmek, istenildiği zamanda hareketi kesmektir. Motor ile vites kutusu arasında bulunur.
• Parçaları:
• Volan: Krank milinin arka ucuna bağlanan ve debriyaj sistemi yardımıyla motor hareketinin vites kutusuna aktarılmasını sağlayan parçadır.
• Debriyaj Balatası: Volan ile baskı diski arasında kalan ve motor hareketini üzerine alarak vites kutusuna aktaran elemandır.
• Debriyaj Baskı Diski: Üzerindeki yaylarla debriyaj balatasını volana yapıştırır. Motor hareketinin vites kutusuna geçmesini sağlar.
• Debriyaj Bilyası: Debriyaj pedalına basıldığında, baskı diski yayların üzerine baskı yapar, diskin geri çekilmesini sağlar. Böylece motor hareketinin vites kutusuna geçmesini engeller.
•
• Araç hareket halindeyken debriyaj pedalı üzerinde tutulursa, debriyaj balatası aşınır.
• Debriyaj kaçırıyorsa balata yağlanmıştır.
• Debriyaj teli kopmuş ise araç vitese geçmez.
• Vites Kutusu (:Şanzıman)Döndürme kuvvetini artırarak aracın kalkışını sağlamak, araç dururken motorun çalışır durumda kalmasını sağlamak, aracın geri hareketini sağlamak, yol ve trafik durumuna göre araca uygun hızı vermek.
• Şaft (Kardan Mili): Şaft, Şanzımanı diferansiyele bağlar. Son model önden çekiçli araçlarda bulunmaz.
• Diferansiyel: Her iki aksla aynı zamanda çalışır, şafttan almış olduğu hareketi 90° çevirerek akslara iletir. Virajlarda içteki tekerleği az dıştakini fazla döndürerek kolay ve rahat viraj almayı sağlar.
• Akslar: Diferansiyelden aldığı hareketi tekerleklere iletir.

LASTİKLER
• Lastik diş derinliği 1,6 milimetrenin altında olan araçlar, araç muayenelerinden geçemezler.
• Sırt: Lastiğin yola temasını sağlayan kısmıdır.
• Omuz: Sırt ile yanağın birleştiği noktadır.
• Yanak: Lastiğe esneklik sağlayan, üzerinde markaların ve anıcı bilgilerin bulunduğu topuk ile omuz arasında kalan kısımdır.
• Topuk: Lastiğin janta temas eden sıkıca tutunmasını sağlayan kısmıdır.

ARAÇLARDA LASTİK PATLADIĞINDA

Lastik patladığında; Sürtünme yüzeyi artar, kayma kolaylaşır, yol tutuşu azalır araç çekme yapar.
Ön lastik patlarsa; direksiyon ağırlaşır, araç patlayan lastik yönüne dönmeye çalışır.
Arka lastik patlarsa: Araç patlayan lastik yönüne çeker, aracın arkası sağa sola yalpalama yapar.
FRENLER
Araçta el freni duran aracı sabitlemek için kullanılır. El freni kopmuş ise el freni tutmaz. El freni çekili durumda unutulup yola devam edilirse kampanalar ısınır ve fren tutmaz.

Araç üzerinde 3 tip fren bulunur:
-Motor freni (kompresyon freni)
-Ayak freni
-El freni

ABS – ASR
ABS Freninin Avantajları (Anti Blokaj Sistem)
• Emniyetli durma mesafesi sağlar (mesafeyi kısaltmaz)
• Aracın direksiyon hâkimiyetini kolaylaştırır.
• Aracın yol üzerinde kaymasını, tekerleklerin kilitlenmesini önler.
• Aracın kuru yüzeyli yolda dengeli kalmasını sağlar.
• ASR Sisteminin Avantajları (Anti Patinaj Sistem)
• Aracın savrulmasını önler
• Güvenli Sürüş ve duruş sağlar.

Bazı Arızalar ve Sebepleri

Fren yapılmasına rağmen aracın hızı azalmıyorsa, fren hidroliği yok veya azalmış hatta fren ayarları gevşek olabilir. Fren sistemine yağ sızmış olabilir. Fren sisteminde kaçak olabilir.

Soğuk havalarda el freni çekil durumda bırakılırsa fren balataları donarak yapışır.
Fren sisteminde hidrolik azalmışsa hidrolik yağı ile takviye edilir.
Ayak frenine basıldığında ön ve arka tekerlekler birlikte durur.
Araç çalışıyor fakat hareket ettirilemiyorsa el freni çekik olabilir.
Aracın kampanaları aşırı ısınmışsa fren ayarları bozuk olabilir.
Ön lastiklerin biri yeni biri eskiyse frenlerken araç bir tarafa çeker.
Westinghouse tipi frenli bir arabada hareket halinde iken motor stop ettirilirse asla fren tutmaz.
Hava frenli araçta hava basınç göstergesi basınç göstermiyorsa araç olduğu yerden kaldırılamaz.

DİNGİL AĞIRLIĞI
Dingil ağırlığı: Araçlarda aynı dingile bağlı tekerleklerden karayolu yapısına aktarılan ağırlıktır.

– Tahriksiz tek dingilde 10 ton
– Tahrikli tek dingilde 11.5 ton